Sesin oluşum teorisi bizim dışımızdaki konu olmakla beraber armoninin hemen hemen ses veren bir cismin titreşiminin oluşturduğu ses kümesinden meydana geldiği bilinmektedir. (DOĞAL OLUŞUMU) Bu müziğin temelini oluşturur.
1 - İLK BİLGİLER
Sesin oluşum teorisi bizim dışımızdaki konu olmakla beraber armoninin hemen hemen ses veren bir cismin titreşiminin oluşturduğu ses kümesinden meydana geldiği bilinmektedir. (DOĞAL OLUŞUMU) Bu müziğin temelini oluşturur; Örneğin normal bir vurmayla (ses veren bir cisme) toplu bir ses kümesi duyulur ve bir düzen içerisinde sıralanırlar duyduğumuz bu sese Do notası diyelim ve bu nota esas/temel sestir. Bu sese temel ses/kök ses (Fundamentals ton) denir. Eğer müzik kulağımız tecrübeli ise diğer oluşan seslere de ARMONİ sesler diye tanımlanır/ denir. Bu sesler bir sıra dahilin de AŞAĞIDAN YUKARIYA doğru şöyle oluşur;
Not: Akordeon, Ağız mızıkası, Borulu orglar ve diğerleri bu sistem kullanılarak geliştirilmiştir.
Ses veren cisimden elde edilen doğal armoni içindeki MÜKEMMEL MAJÖR akoru, DOMİNANT YEDİLİ akoru, DOMİNANT DOKUZLU akorunu rahatlıkla görebilirsiniz, ayrıca Sol, Sib ve Re notaları da minör akorunun kendisi değil midir? Ses veren cisimden oluşan bu akor DOMİNANT üzerinde kurulmuştur. Dominant üzerine kurulan akorun tonik akora doğru gitmesi tabiatın oluşumunda ki birbirine bağlanma isteğinden doğmaktadır.
Modaliteye bakılırsa şu neticeyi çıkarabiliriz:
1. Bir dizilişin en önemli derecesi V. yani DOMİNANAT DIR,
2. Tonik ise dizilişe ve akora ismini/adını veren karar notası olduğundan dominant kadar önemli değildir.(armoni işitilen muhtelif sesleri kullanmak/ işlemek ve bir birine bağlanmayı öğretme sanatıdır)
Not: 15. yüzyıldan evvel müzik bir ilim değildi çünkü sadece tabiattan alınmış melodi ve ritim çalınırdı öteki seslerin bulunması ilave edilmesi ve birbirine bağlanma tekniklerinin gelişmesi modern armoniyi ilim haline getirmiştir.
2 - TONALİTE VE MODALİTE
Tonalite ve modalite birbirinden ayrı iki özelliktir/vasıftır. Bu programda çok kullanacağımız bu iki kelimeyi açıklığa kavuşturmak ilerisi için çok faydalıdır. TONALİTE ses ile ilgili, MODALİTE ise teknik, üslup veya tarz ile ilgilidir. Çaldığınız bu notalar do tonalitesini belli etse de hangi modalite de bulunduğu anlaşılmıyor? (majör veya minör)
İkinci örnekte modalite nin do majör ve do minör olduğu anlaşılır.
Demek ki tonalite ve modalitesi pek belli olmayan melodi ve akorların çalınması pek iyi/makbul değildir o zaman tonalite ve modalite modern armoninin önemli unsurlarındandır fakat profesyonel çalışmalarda müzisyenlerin bazıları tonalite ve modalite farkını dikkate almazlar. Örnek Re den, Mib tonundan, Fa# den gibi…
Klasik armoni, majör ve minör dizilişleri üzerine kurulmuştur. [TARZ: usul, biçim, şekil, yol, yöntem]
3 - SESLER/VOKAL
a - İlk armoni çalışmasında genellikle insan sesleri (vokal) için yazılır tabii ki muhtelif müzik aletleri veya Piyano için yazmak mümkünse de öğrenicinin ses/vokal (armoni) sahasını çalışması daha faydalıdır.
b - Her sesin bir parti adı olduğu gibi çeşitli partilerin kendine mahsus yerlerine koyma ve bunları birbirine bağlama yöntem/usul/biçim/şekillerine meydana getirme işleme denir.
İyi bir düzen birbirleriyle ne o kadar çok bitişik ve ne o kadar da çok uzak düşmüş bulunmalı,
Sesleri armoninin pes bir yerinden bilhassa bitişik bir düzen yapmaktan son derece dikkatli ve uzak durulmalıdır çünkü böyle bir düzende daima ağır/sert ve yorucu bir tesir meydana gelir. Böyle bir düzen ancak özel bir durumda mesela dramatik bir vaziyette veya bir eserin önemli bir yerinde gerekli/ lüzumlu ise kullanılır. (uygun olursa kabul)
Örnekler de görüleceği gibi partilerin tiz yerlerinde birbirine daha yakın, pes yerlerin de daha uzak bulunmaktadırlar.
BİZE REHBERLİK EDEN TABİAT TIR!
c - Daha çok kullanılan yazma şekli (meydana getirme) 4 parti üzerine yazılmış ses olanlardır ki bunlar BASS – TENOR - ALTO (kontralto) - SOPRANO partileridir. Alıştırmaların büyük bir kısmı bu şekilde (4 parti) olarak sıralanmıştır/düzenlenmiştir. Alıştırmaların diğer bir kısmı ise 3 parti üzerine yazılmış olacaktır bunlar:
Soprano – Alto – Bass
Soprano – Tenor – Bass
Alto – Tenor – Bass-----Partilerini içerecektir.
Öğrenici bu gibi durumlarda kendisine daha iyi görünen tarzı/ düzeni seçer.
d - Alt ve üst partilere kenar partileri, aradaki partilere ise orta partiler adı verilir, üst partiye SOLO parti denir. (üstün parti)
e - İşte her sesin genişlik derecesi şudur:
Bazen istisnai durumlarda bu sınırlama gerek tiz gerekse pes alanlarda (mıntıka) birkaç nota farkı ile aşıla bilinir fakat her zaman her sesin orta derece alanlarında harekete alışılmalıdır, aşan notaları da geçici vaziyette/şartlarda kullanılmalıdır.
NOT: Ayrıca çeşitli insan sesleriyle yapılan eserlerde pek sık rastlanan ikinci soprano ve bariton seslerinin de mevcut olduğu unutulmamalıdır.
Bütün alıştırmaları FA ve SOL anahtarı ile gösterilmektedir fakat her sesin kendi anahtarı ile alıştırma yapmak faydalıdır.
4 - HAREKETLER
f - Aralıklarda olduğu gibi iki çeşit hareket vardır MELODİK ve ARMONİK hareket: Birçok sesin birbirini takip etmesi ve sürüp gitmesi melodik bir hareket meydana getirir.
İki veya daha fazla sesin aynı zaman zarfında takip etmesi ve sürüp gitmesi armonik bir hareket meydana getirir.
Armonik hareket aşağıda olduğu gibi 3 çeşit tarza/kısma ayrılır.
1) PARALEL hareket iki veya daha fazla partiler beraber ve birden aynı istikamete doğru çıkar veya inerse paralel hareket meydana getirirler.
2) AKSİ (ters) hareket partilerden birisi çıkarken diğeri inerse bir ters (aksi) hareket ortaya çıkar.
3) EĞRİ hareket partilerden birisi yerini muhafaza eder (hareket etmezken) diğeri iner veya çıkarsa bir eğri hareket ortaya çıkar.
g - Armoni meydana getirmede aksi (ters) hareketle eğri hareket paralel harekete tercih edilir çünkü bu iki hareket daha zariftir diğer sebebi/görevi ise parlaklık temin eder. (güzel saund/temiz saund) Çalışmalarda ilerledikçe yukarıdaki açıklamaları/anlatımı kolaylıkla farkına varılır.
5 - ARALIKLAR
Armoniyi öğrenme veya bir müzik çalışmasından evvel/önce aralıkların tam olarak öğrenilmesi/ çalışılmasıyla başlanmalıdır! Aralık notalar arasındaki perde mesafesidir iki muhtelif sesi birbirinden ayıran mesafeye aralık denir.
Bir oktavdan daha az olan aralıklara basit/dar aralık denir. Aralıklar ya melodik veya armoniktir.
Bazı aralıklar vardır ki bunlar çok artmış veya çok eksilmiş olabilirler fakat bunlar az kullanılır.
Klasik armoni de:
Tam mükemmel uyumlu aralık: (majör ve minör de)
Bunlar kulağa tam rahatlama hissi veren / tam istirahat hissi veren ve her iki şekilde/tarzda da aslı/temeli/kökü sabit olan aralıklardır. Bunlar aynı ses (unisyon), tam 5 ’li ve 8 ’li aralıklardır.
Yarım mükemmel uyumlu aralık: (majör ve minör de)
Muhtelif şekillere göre esası/temeli/kökü (aslı) değişen aralıklardır. Bunlar minör 3 ’lü, majör 3 ’lü ve 6 'lılardır.
Karışık uyumlu aralık: (majör ve minör de)
Tam 4 'lü her iki şekilde/tarzda da değişmediği halde tam istirahat hissi vermediğinden karışık uyumlu aralıktır.
Diğer bütün aralıklar uyumsuzdur.
ARALIKLAR DAİMA AŞAĞIDAN YUKARIYA DOĞRU HESAP EDİLİR.
Tam aralıklarda majör ve minör vasfı/niteliği yoktur - Bütün aralıklar dönüştürebilinir/çevrilebilinirdir.
Örnekte: do - mi aralığı majör 3 lü aralıktır fakat çevrildiğinde minör 6 lı olur.
ARALIKLAR ÇEVRİLDİĞİNDE/DÖNÜŞTÜRÜLDÜĞÜNDE:
Majör aralık minör olur.............Minör aralık Majör…
Artmış aralık eksilmiş…..........Eksilmiş aralık artmış…
4 lü Aralık 5 li…....................5 li Aralık 4 lü olur…
Tam aralık tam olarak kalır.
Bazen/sık sık, yazma ile duyma arasında bazı farklılıklar vardır. 3 lü çok eksilmiş esasında majör 2 li aralıktır. Aynı iki ses de (unisyon) aralık yoktur fakat ters çevrildiğinde oktav olur.
Tekrar edelim bütün aralıkların dönüşümleri yapılır.
Piano klavyesini kendimize başvuru noktası alıp aşağıdaki örnekdeki olası farklı adları inceleyelim. B#, Cb, Fb , ##, Bb, X, E#, Bunların bazıları karmaşık olduğundan çok uzak durulur veya az uzak durulur.
Bir aralığın aşağıdaki notası her zaman tonik/temel olarak kabul edilmekle aralığın içini tanımak daha çok kolaylaşır.
Not: Şayet bir aralığın alttaki notası herhangi bir majör dizilişin tonik/ temel notası olmazsa (örnek: re#, la#, fa bemol gibi) o zaman aralığın her iki notasını da yarım ton kromatik olarak tizleştirip veya pesleştirerek aynı neticeyi elde etmiş oluruz bu sistem hiç şaşmaz ve hiçbir yanlışlığa fırsat vermez!
ALIŞTIRMALARI
1- Aşağıdaki örneklerdeki notaların aralıklarını gösteriniz ayrıca çevrilmelerini adlarıyla yazınız:
2- Aşağıdaki aralıkların: tam mükemmel uyumlu-yarım mükemmel uyumlu- karışık uyumlu ve uyumsuz olanları yazarak gösteriniz:
3. Çeşitli aralıkların esasını/ölçüsünü (içyüzünü) görmek için kolaylıklar.
Gerçek olan şudur ki; majör dizilişin tam 4 ’lü, tam 5 ’li ve oktavından (8 ’li) başka diğer bütün aralıkları (tonik temel notasına göre) majördürler.
Demek ki, gerek majör aralıkların ½ ton arttırılması gerekse tam sesli aralıkların ½ ton arttırılması ARTMIŞ ARALIKLARI,
Yalnız majör aralıklarının ½ ton eksiltilmesi MİNÖR ARALIKLARI,
Majör aralıkların bir tam ses/ton eksiltilmesi ÇOK EKSİLMİŞ ARALIKLARI ve Tam aralıkların ½ ton eksiltilmesi, EKSİLMİŞ ARALIKLARI meydana getirir.
Tam aralıklar da majör ve minör özellikleri yoktur. (tekrar)
Yukarıdaki her notanın üzerindeki yazılı olan ve her nota için istenilen aralıkları ayrı bir portede yazınız ve diğer bir porte de bu aralıkların çevrilmişlerini ve bu çevirmelerin açıklamalarını yazarak gösteriniz!
Not: Bu konu çok basit gözükse de bu bütün proje içinde öğrenicinin çok ihtiyacı olacaktır! Piyano klavyesindeki orta Do notasını kendimize başvuru noktası alıp kromatik dizilişin diğer perdelerine doğru yukarı çıkarken şu basit aralıklar ortaya çıkar. Aşağıdaki örneklerdeki olası farklı adlarını inceleyelim:
Sol anahtar ve Fa (bass) anahtarında takip eden müzikal işaretler şu şekilde gösterile bilinir:
B#, ##, bb, E#, Cb, Fb karmaşık olduğu durumlarda yerine göre mümkünse uzak durulur.
Bütün aralıklar dönüştürülebilinir.
Örneğin C - E natürel majör üçlü aralığıdır; Bu aralık dönüştürüldüğünde referans noktası minör altılı ile sonuçlanmış neticelenmiş/ değiştirilmiş demektir. (C bir oktav yukarda olursa)
Aralıklar daima aşağıdan yukarıya doğru hesap edilir.
3 ’lü çok eksilmiş aralık esasında majör 2 ’lidir.
6 - MİNÖR’ ün TEMEL ALANI
Buradaki çizimler/şemalar programın alt yapısı hakkında genel bir bilgilendirmedir. Bunları daha büyük ve genişçe yazarak çalışma alanınızdaki bilgisayar ve müzik aletinin yakınındaki duvara asarsanız arada sırada müracaat edeceğiniz bir çalışma tablosudur kolaylık sağlar. Armoni veya müzik aleti öğrenmeye başlayan birine eğitimin ilk yılında genellikle majör sistemi öğretilir, majörler özümsendikten sonra bunlara hemen minörler takip eder.
Genellikle üç minör türü gösterilir: Doğal minör - armonik minör - melodik minör
Doğal minör (sıklıkla jazz da kullanılan AEOLI dizi) majör dizilişin 6. derece üzerinde bulunur. Bundan dolayı bu iki diziliş aynı anahtar işareti ismini paylaşırlar.
ÖRNEK: A minör- C majör ile ilgilidir/ilişiktir anahtar işareti yoktur, F majör– D minör ile bir bemol işaretini paylaşırlar, D majör ile B minör 2# paylaşırlar.
Aynı anahtar işaretine bağlı olduklarından dolayı doğal minöre doğal majörün bağıntılı/ilişkili minörü denir. Doğal minör majör sistemin bir dizilişidir.
Klasik armoni den, minörün diğer 2 formu/türü natürel minör den türetilmiştir; (ARMONİK MİNÖR ve MELODİK MİNÖR)
1 - ARMONİK minörde doğal minörün yedinci perdesi yükseltilir.
2- MELODİK minörde ise doğal minörün altıncı ve yedinci perdeleri (pesten tize doğru) yükseltilir fakat bu perdeler aşağı inerken doğal/natürel minör çalınır.
Not: modern müzikte/jazz müziğinde genellikle bu ayırımı yapmayız onun için melodik minörü aşağıya inerken de, yukarı çıkarken de aynıdır.
Doğal minörün 6. ve 7. perdeleri yükseltilir ve öyle kalır. Bu sebepten dolayı profesyonel/jazz müzisyenleri bu sisteme “yükselen minör” hatta “cazz minör” sistemi bile derler.
7 - AKORLAR
Aralıkları iyice benimsemeyi size tavsiye ederiz!
Tüm akorlar notaların birleşiminden meydana gelir.
En yaygın kullanılan akor türleri üçlü aralıkların değişik ve farklı birleşmesi ile oluşur.
Üç nota yapılı akorlara kök akor, üçlü denilen/yapılarla dört notalı akorlara da yedili akor denir.
Her bir kök akor ya da yedili akorun kendine özgü aralık sal tanımları olduğuna dikkat edin.
Aynı zamanda her birinin kendisini temsil etmek için kullanılabilen bir veya daha fazla akor sembolleri vardır: (bu programda hepsini yazmaya çalışacağız çünkü karışıklıklığa sebep olabilir)
Akoru isimlendiren ya da adını veren notaya temel nota denir.
Bu temel nota akorun en altında olursa/bulunursa yukarıdaki örneklerde olduğu gibi akor temel pozisyonda demektir/olduğu söylenebilir.
Akordaki temel notanın bir üstündeki notaya temel notanın üçlüsü denir.
Bu temel notanın üstünde majör üçlü veya minör üçlü boşluk yaratır böylece de akorun kendisinin majör ya da minör kalitede olup olmadığını belirler/saptar/ tayin eder.
Akorun üçlüsünün bir üstündeki notaya beşlisi denir.
Yedili akorun en üstündeki nota da beşin üstündeki yedili notadır.
Bu belirlemeler her bir notanın temsil ettiği akorun temelini baz alan diziliş (temeli üzerine kurulan) derecesine göre yapılmaktadır/türetilmiştir.
Tabloda gösterilen tüm kök ve yedili akor örnekleri aynı şekilde diziliş aralık terimlerine göre tanımlanmıştır/tarif edilmiştir/adlandırılmıştır.
(BAŞVURU NOKTASI OLARAK HER ZAMAN SİSTEMİN TEMELİNİ OLUŞTURAN/TESİS EDEN DOĞAL MAJÖR DİZİLİŞ ALINMAKTADIR.)
ÇEVRİLMİŞLERİ/DÖNÜŞÜMLERİ
Aralıkların kendine özgü dönüştürüldüğü/çevrildiği gibi akorlarda dönüştürüle bilinir. Aşağıdaki tablo birincil kök akorları ve dönüşüm/çevrilmiş halini göstermektedir.
Tekrarlamak gerekirse, ne zaman temel nota akorun en alt sesinde iken akor temel pozisyonda olduğunu söyler. (pozisyon durumunda olduğunu söyler)
Akorun üçlüsü en alt da dönüyorsa birinci/dönüşümü çağrıştırır/çevrilmiş demektir.
Benzer şekilde; akorun beşlisi ya da yedilisi en alt sesleri ise her biri kendine ait olmak üzere ikinci ve üçüncü dönüşümde/çevrilmişte olduğunu söyler.
Net bir şekilde söylemek gerekirse; Tüm dönüşümlerde akorun içindeki notaların sırası aynı kalır. Akorun içinde notaların farklı/başka düzenlemeleri de meydana gelebilir fakat bu tür açık ses olarak kullanılan seslendirmelerde akorun çevrilmişi/dönüşümü olmaz/oluşturmaz.
KÖK AKORLAR, YEDİLİ AKORLAR ve BUNLARIN ÇEVRİLMİŞLERİ/DÖNÜŞÜMLERİ
(anahtar ton C)
Bu akorlardan bazılarının temel pozisyondaki aralıksal tanımlamalarının farklı olduğuna dikkat edin; Diğer bir değişle bunlar üçlüler dışında bir aralık gerekmektedir. (non- tertian)
Tabii ki tüm bu akorları 12 anahtar notasından çalmak olanaksız değildir. Bu beceriye hâkim olabilmek için alıştırmalar yapmalısınız.
Kromatik dizilişin herhangi bir derecesinden bir akor türünü alıp bu akor türünü yeni ve farklı bir şekilde ifade edebilirsiniz. Bu ton değiştirmektir: (modülasyon/ transpose)
Veya herhangi bir akor türünü alıp kromatik olarak her iki yöne doğru gidip gelebilirsiniz:
Doğaçlamayı yapıya hazırlamanın en iyi yolu başladığınız akorun her bir dönüşümünün/çevrilmişinin arpej’ini çalmaktır……
Ya da farklı nota değerlerindeki ritimler ile arpej’ lere kromatik notalar eklemektir.
BİLGİLENDİRME:
Bu program müziğin temel kurallarını içerir öğreniciler için çok kolaylıklar gösterir.
Bu program öğrenici için kendi kendine çalışmasına yardımcı olur.
Bu programda gösterilen örnekler/alıştırmalar çok defa profesyonel öğreticiler tarafından tekrar, tekrar gözden geçirilip (kontrol edilip) tecrübelerinden de faydalanarak hazırlanmıştır onun için öğrenici bundan çok faydalanacaktır.
Bu program bir yığın bilgi içinden “İYİ ve YARARLI“ olanları ayırma zorunluluğundan kurtarır ve “NEDEN + NİÇİN + NASIL “ ile ilgilenen öğrenicilere de kolaylıklar sağlar.
Ayrıca terim ve kavramları anlamanın yanı sıra sözlük manalarının müzikal yönlerini de duyabilmek önemlidir.
Herhangi bir akor diziliş, melodi, alıştırma ya da örnekleri klavye becerilerine bakılmaksızın klavye üzerinde çalınmalıdır ancak bundan sonra öğrenici klavyeci değilse kendi enstrümanını ya da sesini kullanabilir.
Örnekleri çalarken öğrenici her bir örnekteki özelliklere kulağını alıştırmak için dikkatli bir şekilde dinlemelidir.
Her gün öğrenici örneklerle ilgili şarkıları dinlemek ve araştırmak için vakit ayırmalıdır.
a) Her bir kavramı aklını vererek detaylarıyla öğrenmelidir.
b) Klavyede çalabilmelidir az da olsa
c) Dinlemeyi öğrenmelidir.
d) Kayıtlı bir örnek üzerinde uygulanışını öğrenmelidir.
Alıştırmalar yaratıcı becerileri geliştirmek için düzenlenmiştir fakat çoğu bazen bir kompozisyonun çekirdeği olabilir.
Alıştırmalara okuldaki ev ödevi gözü ile bakılmayıp potansiyel bir eserin başlangıcı gibi düşünülmelidir.
Usta müzisyenlerinde böyle çalışmalar yaptığını biliyoruz.
Bilgi özümsendiği ve tam olarak anlaşıldığı zaman öğrenici bu programda bazen söyleyemediği özgürlük kavramının, ona müziğe bir şeyler katma ve istediğini yapmağa başlama hakkı tanıdığını fark edecektir.
YARATICI OLUN ve EĞLENİN !